Bu bahar bayram gələr, toy gələr, nişan gələr, Novruzun görüşünə el gələr oba gələr. Novruz bayramınız mübarək!
گلدي باهار بايرامي، ايلين گؤزل بايرامي، قدملرين خوش اولسون نوروزا دئيير هامي. نووروز بايرامينيز موبارك!
Gəldi bahar bayramı, ilin gözəl bayramı, qədəmlərin xoş olsun Novruza deyir hamı. Novruz Bayramınız Mübarək!
Arzum budur novruz qüssə-qəmin yox olsun, ürəklərdən getsin buz, sevgi payın çox olsun! Novruz Bayramınız Mübarək!
Əzizinəm yaz gəlsin, yaz gəlsin bahar gəlsin, bu novruz bayramında qəm getsin, sevinc gəlsin! Novruz bayramınız mübarək!
بايرام دليجه اسن سحر يئلي، ان گونشلي گونلر، ان پارلاق گئجهدير.بايرام اوركلرده بير تيتركليك و باريشماق اوچون ان گؤزل شانس، ان گؤزل سالاملاشمادير
Bayram dəlicə əsən səhər yeli, ən günəşli günlər, ən parlaq gecədir.Bayram ürəklərdə bir titrəklik və barışmaq üçün ən gözəl şans, ən gözəl salamlaşmadır.
گونش: خورشيد پارلاق:درحشان
شكر كيمي دادلي، ناغيل كيمي گؤزل بير ايل ديلييرم سنه.قارشيدان گلن يئني ايلين جان ساغليغي، اوغور و سعادتله دولو اولسون. نئچه بئله بايراملارا
Şəkər kimi dadlı, nağıl kimi gözəl bir il diləyirəm sənə.Qarşıdan gələn Yeni ilin can sağlığı, uğur və səadətlə dolu olsun. Neçə belə bayramlara!
ديلمك: آرزو كردن قارشي روبرو اوغور:موفقيت
بايرامينيز موبارك! نئچه بئله بايراملارا. قوي بو يئني ايل سيزه و عائلهنيزه سئوينج، اوغور گتيرسين! بوتون كدرلي گونلرينيز بو ايلده قالسين! يئني ايلده گؤزل و شن گونلره چيخاسيز
Bayramınız mübarək! Neçə belə bayramlara. Qoy bu yeni il sizə və ailənizə sevinc, uğur gətirsin! Bütün kədərli günləriniz bu ildə qalsın! Yeni ildə gözəl və şən günlərə çıxasız!
يئني:نو عائله:خانواده اوغور:موفقيت شن:شاد
خوشبختليك بانكينين سئوگي شعبهسينده اولان 1388 نمرهلي حسابينيزا 365 گون ياتيريلميشدير. اونلارين هر بيرينين شن كئچمهسيني آرزو ائديرم! يئني ايلين موبارك
Xoşbəxtlik bankının sevgi şöbəsində olan 1388 nömrəli hesabınıza 365 gün yatırılmışdır. Onların hər birinin şən keçməsini arzu edirəm! Yeni ilin mübarək!
شن:شاد يئني:نو
گول ايچينده تيكانا راضي اولارسان؟ يوخسا تيكاني دا, گولو ده, رد ائدرسن؟ تزه ايلده گوللرله دولو گونلرين, تيكانلاري سيزي دوشمن لردن قورويان گول اولسون! بايرامينيز مبارك اولسون
Gül içində tikana razi olarsan? Yoxsa tikanı da, ülü də, rəd edərsən? Yeni ildə güllərlə dolu günlərin, tikanları sizi düşmənlərdən qoruyan gül olsun! Bayramınız mübarək olsun!
قوروماق: محافظت كردن
اورگينيز اوميدلي, سئودانيز قانادلي, سوينجينيز قاتلي, سفره نيز دادلي, عمرونوز بختلي, ائوينيز بركتلي اولسون! بايراميز مبارك اولسون
Ürəyiniz umidli, sevdaniz qanadli, sevinciniz qatli, süfrəniz dadli, ömrünüz bəxtli, eviniz bərəkətli olsun! Bayramınız mübarək olsun!
سئودا:محبت,عشق سئوينج: شادي قات: مرتبه,درجه قاتلي:چند برابر
توركلرين 12 حئيوانلي تقويمي
عادل شاهوئردي
سيدجلال الدين تهراني چاغداش منجّم و محقّق، 12 حئيوانلي تقويمي «تقويم تركي غازانيه » آدلانديرير و قازان خانين ايراندا سلطنته يئتيشدييي ايلدن بري بو تقويمين ايران خالقلاري آراسيندا رايج اولدوغونو وورغولايير
دونيانين ان اسكي و
آدليم ، عين حالدا دولاشيق و چتين اوسلوبلارلا حاضيرلانان ايل
سايارلاريندان بيريسيده 12 حئيوانلي تقويمدير كي، 7ـ جي هجرت «يوزايل»
يندن بري ايرانين سياست، بيلگي و كولتور ساحهلرينده اؤزونه لاييقلي بير
يئر آچميشدير.
بو تقويمه عموميتله دونيا اولوسلار آراسي تورك
تقويمي دئميشلر. آمما اسلامي عاليملر اونو تورك، توركوستان، خُتَن، اويغور و
توركان تاريخي و تقويميده آدلانديرميشديلار. ايراندا اونو اصلاح ائديب
دوزونلهيَن آدليم مونجّيم، خواجهنصيرالدين طوسييه نيسبت وئريلهن
ائلخانليلار اولدوز تانيتيمي جدولينده، بو تقويم خُتنلر و ختاييلر ائلينه
منسوبدور. « ابوريحان بيروني» ده اونو اورتا آسيا تورك ميلتلرينين ان اسكي
تقويمي بيلير. ابوريحان «قانون مسعودي» كيتابلاريندا توركلرين 12 حئيوانلي
تقويميندن آد آپاراراق اونون اَن چتين موحاسيبهلرله ياراديلماسينا گؤره،
بوتقويمدن باش چيخاردا بيلمه ديييني دؤنه ـ دؤنه وورغولاميشدير. البته مين
ايل بوندان اوّل ياشايان بو آدليم عاليم، 12 حئيوانلي تقويمي تامامي ايله
آراشديرا بيلمهسهده، او عصيرده ايران ميلتينه بو اسكي تقويمي تانيتديران
يئنهده ابوريحان بيروني اولموشدور. چونكي اونون يازديغي حئيوان آدلاري حال
حاضيردا توركيه و بير چوخ تورك اؤلكهلرينده تورك تاريخي و تقويمينه
يئرلشديريلهن عيني آدلار اولموشدور: سيچقان يا كسكو ـ اود يا سِغر
(اؤكوز)،بارس يا قافلان ـ توفشقان يا توفشيجان يا توشقان (دوْوشان) ـ لوْو
(نهنگ يا باليق) ـ ييلان ـ يوْنت (آت) ـ قْوي (قوْيون) ـ بيجين(ميمون) ـ
توغاقوي يا توخاقوي(تويوق) ـ ايت ـ توْنقوز.
ابوريحان بيروني بو
بيلگيلري بيزه وئرندن سونرا سايديغيميز حئيوان آدلارينين اَن اسكي
زامانلاردان باشقا تورك خالقلارينين تقويمينه داخيل اولماسينادا اشاره
ائديب، ايليغ آي، كجِك آي، بيرينج آي، ايكينجآي ـ آلتينجآي، سكسنج آي،
اونونج آي، تورتونج آي، بچينج آي، يتينجآيدان دا اورتاق تورك ادبياتلي
ميلّتلرين چاغداش يازي اوسلوبوندا آد آپارميشدي. بورادا بو مسئله
آرتيريلماليديركي، گؤردويوموز كيمي بو آيلارين همي دوزنلييي يوخدور، هميده
12ـ جي آيدان هئچ بيرآد آپاريلماييبدير. بلكهده قلمدن دوشموشدور. آمما
بللي اوْلالي بيرونينين اؤزو ايقرار ائتديييكيمي او، تورك ديليني بيلمه
ديكدن، بوديلين سؤزلوكلريندنده باش قورتارا بيلمهيهرك آيلارين ترتيبيني
بيرـ بير آردينجا يازابيلمهميشدير. بو بؤيوك عاليم «قانون مسعودي »
كيتابيندادا قمري تقويملردن سؤز آچديغي بؤلومده، توركلري اؤز نجومي
موحاسيبهلرينده و زامان اؤلچولرينده قمري آيلار و ائلهجهده آي
كورهسينين سئيريندن فايدالانانبير خالقلاركيمي قئيد ائتميشدير. ابوريحان
بيروني ايله چاغداش اولان و توركجه ميزين ايلك آنسيكلو پديك سؤزلويونو
حاضيرلايان بؤيوك بيلگين كاشقارلي ماحمود اؤز اؤلمز اثري «ديوان لغات الترك
» كيتابيندا توركلرين 12 آيلي تقويملرينه عاييد 12 حئيوانين آديني
آپاراراق ، بو تقويمين يازيليش و توْپلانيش تاريخينهده ايشاره ائديركي،
بونون اؤزو ديقّته لاييق بيرنوكتهدير. او يازير : «. . . دئمك توركلر
بوتقويمي دوزنلهمكدن اؤنجه بير دوزگون تقويمه ماليك دئييلميشلر تا بوكي،
تورك پادشاهلاريندان بيري اؤز ساواشلارينين بيريسيني ثبته يئتيرمكده چتين
ليكله اوز به اوز اولور. او اؤز ميلّيتينين بؤيوكلري و بيلگينلرينه
چاغريش وئريب اونلاري اؤز يانينا ايستهييب بير تقويمين دوزهنلهمهسينه
فرمان وئرير تا مومكون اولان قَدَري يالنيشلارين قاباغي آلينسين اولاردا بو
قرارا گليرلركي، 12 ليك فلكي اولدوزلارين اوزو ايله بو ايشي يئرينه
يئتيرسينلر آمما نه ايسه چوخلاري بو ايشه كؤنول وئرميرلر. بونا گؤرهده
«ايلا » چؤلونده بؤيوك بيرچايدان كئچمهيه چوخلو حئيوانلارين اورتاسيندا
بؤيوك بير چايدان كئچمهيه ياريش تؤرهني قورولور آمما بوتون حئيوانلار
ايچيندن يالنيز 12 حئيوان چايدان كئچمهيين عؤهده سيندن گله بيليرلر بونا
گؤرهده اونلارين هوش و باشاري قوّهلري خئييردي دئيه، 12 حئيوانلي تقويمي
دوزهنلهييب پادشاها تقديم ائدير ». البته بو حاديثه بير ناغيل كيمي،
علمي مفكورهلردن اوزاق اولسادا آرتيق 12 حئيوانلي تقويمين توركلر
آراسيندا اسكي بير تاريخه ماليك اولدوغونو آيدينجا وورغولايير. صفويلرين
آخير ايللرينده ايراندا بير چوخ ايللر ياشاييب. آراشديرمالار ياپان سيّاح
«جان شاردن » (سياحتنامه شاردن) كيتابيندا ايرانليلارين سنّتي مسئلهلرين
آچيقلاياندا صفوي شاهلارينين دريالاريندا رايج اولان 12 ايلليك تقويمدن سؤز
آچيب يازير: «بو بير تقويمديركي چوخ اسكي زامانلاردان قالير و ايلك
ياشاييش دؤورهلرينده دونيانين شرق حيصّهلرينده ياشايان تورك خالقلاري
اونو ياراديب وجودا گتيريبلر ...» هر حالدا 12 حئيوانلي تقويم ، دونيانين
علمي و نجومي محفيللرينده تورك تقويمي عونواني ايله مشهوردور و ايراندادا
موختليف سندلرين شهادتي ايله مغوللارين بو اؤلكهيه آياق قويدوخلاري
زامانلاردان خالق ايچره ياييليب و اعتبار تاپميشدير. چونكي «ملاّ مظفّر
منجّم » ين «شرح 20 باب» كيتابيندا دا بئله يازيليبدير : «. . . ان اسكي
زيج لردن (زامان موحاسيبهسي جدوللري) اله گلن معلوماتا گؤره ايلك
زامانلاردان ايران اؤلكهسينده بو تقويم دب اولماميشدير. آنجاق «هولاكوخان »
ين ايرانا ايستيلا تاپديغيندان « سونراختا » ولايتينده حكيملر و اولدوز
تانيتيمي ايشينده اولان عاليملر او جوملهدن خواجه نصيرطوسي و سلخميخان
آديندا بير بيلگين اينسان هولاكوخانين حضوروندا توپلانتي قوراراق بو تقويمي
آچيقلاييب و سونرا اونون فرمانيايله عصرين بؤيوك مونجّيمي «اوْلوغبي»
تورك تقويميني حاضيرلاييب ايرانين بوتون بؤلگهلرينده يايماغا باشلايير» بو
فرمانين آردينجا 12 حئيوانلي تقويمين باشلانيشي و ايل ساياري قانونلاري
دا ائلخانليلارين موسلمان اولدوقلارينا گؤره هجري قمري تقويمي ايله ياناشي
بوتون خالقلار آراسيندا آنلاشديريلير .
تاريخچي پائولادلسول
يازير: «حتّي بيزيم دؤوروموزده ده چينليلرين آراسيندا هر ايلين حاديثهلر
و اوْلايلاري بير حئيوانين آدي ايله يوْزولوب و اوْنونلا دا اوُغورلو و
يا اوُغورسوزلوق اولارين نظر ديقّتينه آلينير». دوستلوق، اقتصاديات
گليشمهسي، ساواشدا ايرهليلمك،ائولنمك، قيطليق و باشقا ياشام ساحهلرينده
بوتون تورك دونياسيندا كؤكلو بير اينانج اولدوقلاري كيمي، ايراندا دا
عومومي بير اينانج ساياق حتي مكتوب اثرلريميز و كيتابلاريمزدا هلهده
ياشاماقدادير. آمما موختليف خالقلارين حياتيندا حئيوانلارا نيسبت وئريلن
خصوصيتلرين چئشيدلي اولدو غونا گؤره، 12 حئيوانلي تقويمين هر ايلي تورك
اؤلكهلرينين بعضيلرينده قارشيت معنالارداشييير.
مثلاً 1345 ـ جي
گونش ايلينين«آت » ايلي اولدوغوندان ويئتنام و ژاپن خالقلاري اوُغور سوزلوق
گؤزلهيركن چوخ آنالار آتين اوُغورسوز بير حئيوان اولدوغونا سبب اوشاق
دوغماقدان چكينديلر . آمما آذربايجاندا و عوموميتله ايراندا، آت ايلي،
موراد ايلي اولاراق خالق اينانجلاريندا اوُغور و خئيير بركتله قارشيلاندي و
يئنهده قارشلانير. البته بو اينانجلارين علمي و بيلگيسَل كؤكلري
اولماديغينا باخماياراق، اسلام مكتبيندهده قبول اولماديغيني نظره آلاراق
دئمهلييككي، خالق كولتورونده بئله بير اينانجلارين ايرهليلمهيه
،پيسخولوژي و رواني باخيمدان بئيينلره تلقين اولاراق ، اونلارين كؤكلو
بير مسئله اولدوقلاريندا هئچ بير شوبههيه يئر قالمايير. اوجوره كي، هلهده
تقويمين شرق اؤلكهلرينين چوخوندا گؤزهگليم سايدا طرفدارلاري وار و
اونون ايچينده اولان اينانجلار چوخ ميلّتلر و خوصوصي ايله تورك
اؤلكهلرينده فلسفي و ميلّي عنعنهلرله قايناييب قارشميشدي. هلهده ايران
ميلّتي و ايراندان ايراق، باشقا شرق اؤلكهلرينده چوخ ميلّتلر يئني ايل
ياخينلاشديقجا چوخ هيجانلا ايسترلر بيلهلركي، بو ايل هانسي حئيوان اوسته
تحويل اولاجاق و او حئيوانين اوُغورلو و اوُغورسوز اولدوغو حاقدا، اؤز
فيكيرلريني اوزه چيخارماسالاردا اؤز ايچريلرينده دوشونوب داشينيرلار. ائله
تقويمي نئچه مين ايلدن بويانا ايندييه قدر قوْرويوب ساخلايان عاميلده
اونا عاييد بئيينلرده يارانان اجتماعي و رواني فلسفي حيسلر اولموشدور.
يوخسا باشقا بير تقويملركيمي اودا عصيرلر و قرينهلرين ائنيش يوْخوشو و
زامانين آشيريملاريندا ايتيب باتميش و يادداشلاردان سيلينيب اونودولموشدور.
سيد جلالالدين تهراني چاغداش منجّم و محقّق، 12 حئيوانلي تقويمي (تقويم
تركي غازانيه) آدلاندير و «قازانخان »ين ايراندا سلطنته يئتيشدييي ايلدن
بري بو تقويمين ايران خالقلاري آراسيندا رايج اولدوغونو وورغولايير. بير
حالداكي، باشقا تاريخچيلر 50 ايلده اوتاريخدن اوّل يعني هولاكوخان
زامانيندان تورك تقويمي نين ايراندا ياييلماسيندان خبر وئريرلر. قازان خان
دربارينين كاتيبينين يازديغينا گؤره قازان خان بو تقويمين اصلاحينا فرمان
وئرهرك «خان تقويمي» ني دوزهنلهييب بير تعصّوبلو موسلمان اولدوغو حالدا
هجري تقويمي ايله ياناشي آتاـ بابا اينانجلاري و تورك تاريخي و كولتورو
ايله كؤكلوـ ديبلي ايلگيلي و علاقهلي اولدوغونا گؤره 12 حئيوانلي تقويمي
ده خالقلار آراسيندا يايماغا چوخلو ايمكانلار ياراديب اونو قوْروماغا
فرمانلار يوروتدو . قازان خانين امري ايله مملكتين مالي و اقتصاديات ايشلري
12 حئيوانلي تقويمين اوزو ايله دوزهنلهنيب اونون حاققيندا بير پارا
اصلاحيهلرده آپاريلدي و بو تقويمه ، دئدييميز كيمي خان تقويمي عونواني
وئريلدي. اوجورهكي، صفويلر و حتّي قاجار حؤكومتلرينين سوْنونا قدر بو
تقويم يوكسك بير دورومدا ساخلاناراق مالي ايللرين اقتصادياتي 12 حئيوانلي
تقويمله پلانلاشديريليب اؤز يئريني آليردي . ايندي ايسه 7 ـ جي يوز ايلدن
بويانا يازيلان اعتبارلي تاريخلرين هر هانسينا نظر سالساق، اونلاردا تاريخي
اوْلايلارين هم هجري قمري همده 12 حئيوانلي تقويملرين اؤزو ايله ثبت
اولدوقلاريني آيدينجا گؤرهبيلهريك. جامعالتواريخ، احسن التواريخ، عالم
آراي عباسي و ناسخ التواريخ كيتابلاريندا بو مؤوضويا آردي ـ آردينجا
ايشارتلر اولونوبدور . ائله همين بو قايناقلاردان دوشونولن كيمي 12
حئيوانلي تقويمين ان يوخاري دوروما يوكسهلمهيينين زاماني، صفويلر و
قاجارلار دؤورو اولموشدور. شاه عابباس زامانيندا ايرانا گلن فرانسالي سيّاح
جان شاردن يازير: «ايرانليلار اؤز تاريخلرينده ماليه موحاسيبهلريني 12
ايلليك تورك تقويملري اوزهرينده دوزهنلهييرلر، في المثل مالي ايلين
باشلانيشي بورادا (ايراندا) بو ايل (1076 ـ جي قمري ايل) يونت ئيل يا «ايت
ايلي »باشلاندي». قاجارلار عصريندهده قمري تقويم رايج اولدوغو حالدا همين
اصل اوزهرينده ماليه پلانلاري دوزهنله نيرديكي، مشروطيتدن سونرا يازيلي
دؤولت قانونلاريندان كنارا چيخاريلدي. آمما ايستر مشروطيت قرارلاري
ايسترسهده 1304ـده كئچيريلن ميلّي شورا مجليسي ياسالاري ايله ياراديلان
محدوديتلر يئنهده 12 حئيوانلي تورك تقويميني ميليون ـ ميليون كوتلهلرين
سينهلريندن و اونون نجومي حؤكملريني خالق يادداشيندان سيله بيلمه دي و حال
حاضيردا تكجه ايران دئييل، بوتون شرق خالقلاري اؤزلليكله تورك
ميلّتلرينين سينهلري و كولتورونده بو تقويمين نجومي آيلاري و سايلارينين ،
اؤزل بير يئري واردير. سؤزو گئدن تقويمين 12 حيئوانلارينين هر بيرينين آدي
12 ايلدن بير تكرارلا اؤز معين يئرين تاپيپ و حتّي 12 آيين دا هر بيرينه
هَمَن حئيوانين آديني قويموشلار .بئلهليكله سيچان، اؤكوز، قافلان،
دوْوشان، باليق، ايلان، آت، قوْيون،ميمون ، توْيوق، ايت و دونقوز هر بير
ايلين ماليكي اولموشدور و بو موحاسيبه ايله اؤنوموزدهكي 90 ـ جي ايل
دوْوشان ايلي اولاراق بو هوشيار و چئويك حئيوانين اوزرينده تحويل
اولاجاقدير. اوُمود ائديريك انشاءاله بو ايل آييق ليق، هوشيارليق، چاليشيق
و چئويكليك ايلي اولا.
............................................................................................................
قايناقلار : رساله
صور فلكي ـ سيد جلال الدين طهراني. سياحتنامه جان شاردن ـ ترجمه محمد
عباسي. تقويم و تقويم نگاري تاريخ ـ دكتر ابوالفضل نبئي.
آذربايجان خالق چالغي آلتلري
توپلايان: محمدرضا خيري فام
آذربايجاندا اوزاق كئچميشلردين، چئشيدلي چالغي آلتلرين اولدوغونو بلگه لردن اؤيرنيريك. كلاسيكلرين ياپيتلاري، اورتا عصر موسيقيچيلرينين يازيلاري، رساملارين چكديكلري مينياتورلر، داش چكيدلري، يوردوموزو گزميش سياحلارين گونده ليكلري و موزئي كوللئكسيالاري واختي ايله آذربايجاندا 90- ا ياخين چالغي آلتين قوللا نيلماسيني گؤسترير.
"دده قورقود" كيتابيندا چالغي آلتلرينه داير بيلگيلر وار. كيتابدا زورنا، قوپوز و ناغارا كيمي آلتلرين آدي چكيلميشدير. نيظامي، خاقاني، فوضولي و نسيمي كيمي سؤيچولريميزين سؤيلرينده (شاعيرلريميزين شعرلرينده) ده خالق چالغي آلتلرينين آدلاري چكيلميش، مينياتور مكتبي رساملارينين ياپيتلاريندا ايسه اونلارين گؤرونتولري وئريلميشدير. كليبر شهرينين ياخينليغينداكي ... كندينده اولان مزار داشلارينا تاي آذربايجانين چئشيدلي بؤلگه لرينده داش اوزرينده قازيلميش چالغي آلتلري گورونور.
آذربايجاندا ياييلميش آلتلرين 32- سيني تئللي (اونلاردان 26- سي ميضرابلا، 4-و كامانلا، 2- سي چوبوقلا چالينير)، 23- اونو نفس، 16- سيني ضرب، 17- سيني ايسه اؤزو سسلنن آلتلر قروپونا عاييد ائتمك اولار. بو آلتلرين بؤيوك چوخونلوغو اسكي دؤنملرده يارانيب گئت- گئده موكمل له شرك دؤنميميزه گليب چاتيب. بير سيراسي ايسه گئتديكجه قوللانيلماز اولوب اونودولموشلار.
اورتا عصرلردن بري آذربايجاندا كامانچا، قوپوز، روباب، چنگ، سنتور، قانون، شئيپور، ارجنوم، طبيل، ناغارا، دف و دومبك كيمي موسيقي آلتلري گئنيش قوللانيلماقدادير. بو گون آذربايجاندا اوركئسترلرده، چئشيدلي آنسامبللارين قاتقيسيندا (تركيبينده) و سولو ايفاچيليغيندا خالق چالغي آلتلريندن قوللانيلانلاري بونلاردير:
تئلليلردن (سيمليلردن): تار،كامانچا، ساز، قانون، اود، دامبور؛
نفسله چالينانلاردان: بالابان، توتك، زورنا، نئي، تولوم؛
دريليلردن (ضرب آلتلري): قاوال، ناغارا، قوشا ناغارا، دومبك؛
اؤزو سسلننلردن: شاخشاخ، كامان، لاققوتي؛
تئلليلر:
تار:
تار اولوسال چالغيميزين بلكه ده ان ايفادهلي، شيفره لي (رمزلي) آلتلريندندير. اونون آدي 11- جي يوز ايلليكده ياشاميش بابا طاهير و تبريزلي قطران ين سؤيلرينده چكيلير. ايلك اونجه توپلام بئش تئللي اولان، سسي ضعيف، تئخنيكي ايمكانلاري محدود بير آلت ايدي. 19- جو عصرين ايكينجي ياريسيندا آذربايجانين گؤركملي تارچالاني ميرزه صاديق اسد اوغلو (صاديقجان) تاري تكميللشديررك اونو ويرتووز موسيقي آلتلرينين سويييهسينه قالديرميشدير. بوندان علاوه ميرزه صاديق دان باشلاياراق، ايفاچيلار آرتيق تئللري اون بيره چاتميش تاري، داها ديز اوسته دئييل، سينه اوسته توتماغا باشلاميشلار.
تارين آغاجدان اولان بؤلوملري قوز، آرمود و توت آغاجلاريندان دوزلديليب، گؤوده سينين آچيق اوزونه مالين اورك پرده سيندن چكيلير.
كامانچا:
موغاملارين ايفاسي زاماني تريويا (تار، كامانچا، قاوال) قاتيلان كامانچا آذربايجان خالق چالغي آلتلرينين كامانلي- تئلليلر قروپونون ان پارلاق نومايندهسيدير. حزين، اينجه، ملاحتلي، مئلوديك سسه يييه (ماليك) بو آلت يوز ايللر بويو تكميللشديريلمكدهدير. كامانچانين تئللرينين سايي اؤنجه بير، سونرا ايكي، اوچ و نهايت دوققوز تئللي اولموشدور. چاغداش دؤنميميزده دؤرد تئلدن عيبارت اولان كامانچا سول ديزين اوستونده قويولاراق چالينير.
كامانلا چالينان كامانچا توت و ياخود قوز آغاجيندان، كامان ايسه آت توكوندن دوزلديلير. چاناغين آچيق طرفينه باليغين دريسي چكيلير.
ساز:
اينجه و جينقيلتيلي سسه يييه ساز، آذربايجان آشيق صنعتينين آيريلماز بؤلومودور. ائل آراسيندا گئنيش ياييلميش سازين اصل ايفاچيلاري آشيقلاردير. آشيقلارين اويناماقلاري دا، اوخوماقلاري دا كسكينليكله بو آلتله موشاييعت اولونور. اينديكي دؤنميميزده ساز خالق چالغي آلتلري اوركئسترينده و آنسامبللاردا اؤزونه اؤزل يئر توتور. قوز و توت آغاجيندان دوزلديلن ساز درين چاناقلي، اوزون بوغازلي آرمودا بنزر بير موسيقي آلتيدير. آذربايجاندا اوچ چئشيدي (نؤوو- نوعو) بلليدير:
بؤيوك ساز (9-8 تئللي)، جوره سازي و يا قولتوق ساز (كيچيك حجملي) و تاوار سازي (9 تئللي، آزاراق 8 تئللي). تاوار سازي چاغداش دؤنميميزده سازين ان گئنيش ياييلميش چئشيديدير. سازين تئللريني سسلنديرمك اوچون گيلاس و آلبالي(گيلانار) آغاجينين قابيغيندان دوزلديلميش ائلاستيك و يومشاق ميضراب قوللانيلير.
ايلك سازلار كيچيك چاناقلي و ايكي- اوچ تئللي اولموشدور. سونرالار آشيق موسيقي سينين گليشمه سي ايله آياقلاشان سازين اؤلچولري بؤيودولموش، تئل و پرده لرينين سايي آرتيريلميشدير.
قانون:
ياتيق سازلار عاييله سيندن اولوب، دارتيملي- تئللي چالغي آلتيدير. ياخين و اورتا دوغودا، ائله جه ده آذربايجان توپراقلاريندا تاريخن گئنيش ياييلميشدير. آذربايجان كلاسيكلريندن گنجه لي نيظامي و فوضولي كيمي سؤيچولرين ياپيتلاريندا قانون حاققيندا بيلگي وئريلميشدير. 12- جي يوز ايلده ياشاييب ياراتميش، دوغو چالغي بيليميني دريندن بيلن سؤيچو، گنجه لي مهستي قانون و چنگ آلتلرينين مهارتلي ايفاچيسي اولموشدور.
قانوندان اوركئسترده داها چوخ موشاييعتچي آلت كيمي، بعضي حاللاردا ايسه سولو (يالنيز چالما) آلتي كيمي ده قوللانيلير. داها چوخ قادينلار طرفيندن ايفا ائديلن قانون آلتينين اوستو چينار، آلت و يان طرفلري ايسه توز (Toz) و آغجاقايين آغاجلاريندان حاضيرلانير. تئللرين عومومي سايي دا 72-دير.
عود:
قارتال له له يي ايله چالينان، ان اسكي چالغي آلتلريندن بيري ده عوددور. عودون يومشاق و ايفادهلي تئمبرينده اعجازلي بير گوج وار – او، سانكي اوزاق كئچميشين صحيفه لريني گؤزلريميز اؤنونده جانلانديرير. عودا گؤره ايلك كز موصوللو اصحاق ابن ايبراهيم، داها سونرالار ابونصر فارابي بيلگي وئرير. عودون تكميلله شديريلمه سينده، اونون سس دوزومونون ياراديلماسيندا صفي الدين اورموي نين چوخ بؤيوك رولو اولور. او، عودو مهارتله چاليرميش.
10- جو يوز ايل دك عودون 4 تئلي اولوب، سونرالار اونا بير دنه ده تئل آرتيريلميش، سسين گور چيخماسي اوچون هر تئل قوشالاشديريلميشدير. اسپانيايا آپاريلميش عود آرتيق اورتا عصرلرده بوتون آوروپادا ياييلميشدي. ايسپانيانلارين "لاود" (laud)، روسلارين "ليوتنيا" (lyutnya)، آلمانلارين لاوت (laot)، ايتاليانلارين " لي اوتو"( lyuto) آلتلرينين آديلاري "ال- عود"دان آلينمادير.
چاغداش عود ايري قاباريق، آرمودا بنزر قوز آغاجي ديليملريندن (20-يه دك) قوراشديريلميش چاناغا، پرده سيز قيسا قولا وگئرييه اييلميش كلله يه يييه دير.
نفسله چالينانلار:
بالابان:
يومشاق و حزين سسلي بالاباندان آنسامبل، اوركستر و سولو آلتي كيمي هم ده آشقلاري موشايعت ائتمك اوچون قوللانيلير. بو آلتين آدينين آنلامي "بالا" (كيچيك) و "بان" (سس تئمبرينين خوروز بانينا بنزديلمه سي) سؤزلري ايله باغلي اولوب.
بالابان اريك، قوز، آرمود و توت آغاجلاريندان يونولوب، ايچريسي اويولدوقدان سونرا بيتگي ياغلاري ايله ياغلانيب سونرا قورودولور. اونون اوست بؤلومونده سككيز، آلت بؤلومونده ايسه بير اويوق آچيلير. بالابانين باشيندا قارغيدان اؤزل اؤلچوده سيخيلاراق ياستيلانميش موشتوك(müştük) تاخيلير.
توتك:
بير واختلار، داها چوخ چوبانلارين قوللانديغي اوفلهمه (پوفله مه) آغاج موسيقي آلتي اولموشدور. بير چوخ اؤلكهلرده توته يين چئشيدلي چئشيدلري چوخ گئنيش ياييليب. آذربايجاندا بؤيوكلو- كيچيكلي اوركئستر و آنسامبللارين قاتقيسيندا، سولو آلتي كيمي قوللانيلير. توته يين بورو شكيللي گؤوده سي اريك، قوز، توت و يا قاميشدان حاضيرلانير. گؤودنين اوست بؤلومونده يئددي، آلت بؤلومونده ايسه بير اويوق اولور. آلتين باش طرفينده بورونون ايچريسينه ياناكي كسيلميش آغاج تيخاج (ديل) تاخيلير.
زورنا:
گوجلو و زيل سسلي زورنا آذربايجان توپراقلاريندا گئنيش ياييلان آلتلردندير. آذربايجانين بير چوخ يئرلرينده توي- دويونده، ياللي زاماني، گولش ياريشلاريندا موشاييعتچي آلت كيمي قوللانيلير.
زورنا داها چوخ اريك، قوز، و توت آغاجلاريندان يونولاراق دوزلديلير. اونون اوست بؤلومونده يئددي، آلت بؤلومونده ايسه بير اويوق آچيليب، باش طرفينه ماشا تاخيلير. ماشايا ايسه بورونچ، پاخير (ميس)، و يا گوموش مئتاليندان اولان ميل تاخيلير. ميلين آشاغي اوجونا قاميش"ديل" بركيديلير. ميله صدف و يا سوموكدن دوزلديلميش دايره وي شكيللي "تاغالاق" كئچيريلير.
نئي:
اسكي چالغي آلتلريندن اولان نئيين نئچه مين ايلليك تاريخي اولدوغو كسگين دير. چئشيدلي چئشيدلري دوغودا، ائلجه ده دونيانين باشقا بؤلگه لرينده گئنيش ياييلميشدير. بو آلت اريك و خورما آغاجلاريندان و يا پاخيردان دوزلدير. سسين ياخشي چيخماسيني قولايلاشديرماق (آسانلاشديرماق) اوچون آلتين يوخاري اوجو بير آز يونولور. گؤوده نين آشاغي اوزونده 7-5 دليك، آرخاسيندا باش بؤلومونه ياخين بير دليك آچيلير.
15-14 –جي يوز ايلده ياشاييب-ياراتميش گؤركملي موسيقي تانييان عبد القادير ماراغاي "مقاصيد ال-الحان" (نغمهلرين مقصدي) ياپيتيندا همين دؤنملرده نئيين ايكي چئشيدينين: آغ و قارا نئيين اولدوغونا گؤره بيلگي وئرير. 20- جي يوز ايلين ايلكلرينه كيمي موسيقي دونياسيني مؤعجيزه لي سسي ايله ايلهاما گتيرن نئي بير زامانلار تاماميله اونودولسا دا، سون ايللرده يئنيدن موسيقي مجليسلرينين بزه يينه چئوريلميشدير.
تولوم:
كئچميشده آذربايجانين چوخلو بؤلگه لرينده گئنيش ياييلميش نفسله چالينان دري چالغي آلتيدير. ايندي ايسه تولوما ناخچيوان موختار رئسپوبليكاسيندا راست گلمك اولار.
باشقا نفسلي چالغي آلتلري كيمي تولومون دا چوخ اسكي تاريخي واردير. گونوموزده تولومون چئشيدلي چئشيدلري، چئشيدلي آدلارلا قافقازدا، ائلجه ده بير سيرا آوروپا خالقلاري آراسيندا گئنيش قوللانيلير. مالچيليق (مالدارليق)، اساسن ده، قويونچولوقلا مشغول اولان كؤچري طايفالار تولومو چوخ قوللانميشلار.
دريليلردن (ضرب آلتلري):
قاوال:
ان اسكي چالغي آلتلريندن اولان قاوال بلكه گونوموزه دك ايلكين فورماسيني قورويوب ساخلايان بيرجك آلتدير. قاوال، قوز آغاجيندان دوزليب، بير اوزو آچيق، او بيري اوزونه ايسه باليغين دؤشونون دريسي چكيلير. قاوالين ايچري طرفينه مئتال حالقالار بركيديلير. چالغيدان اؤنجه قاوالين اوزو گونده، اود و يا ائلئكتريك لامپاسي اوزرينده قيزديريلير. قاوالي ايكي ال ايله، ايچري طرفيني ايفاچييا چئوريلميش شكيلده ساخلاييرلار.
ناغارا:
ناغارا، ائلجه ده ايكي چئشيدلي اؤلچولو چاناقدان عيبارت قوشاناغارا آيدين و گوجلو سسه يييه اولوب موسيقيميزين ريتم چالارلارينين نه قدر زنگين اولدوغونو پارلاق نوماييش ائتديرير. بو آلتلر ايكي چوبوقلا و يا ايكي ال ايله چالينير. اوركئسترده ريتميك جهتدن اؤنملي رول اوينايير.
ناغارا، اريك، توت، قوز و چؤكه آغاجلاريندان دوزلديليب، اوزونه كئچي دريسي چكيلير.
دومبك:
قدح واري قورولوشا يييه اسكي ضرب آلتلريندن بيريدير. اورتا عصرلرده آذربايجاندا گئنيش ياييلميش. بو آلت 20-جي عصرين ايلكلرينده گئتديكجه اونودولماغا باشلانسا دا، گونوموزه دك قوللانيلماقدادير.
بير اوزونه دانا ياخود كئچي دريسي چكيلن آلتين گؤوده سي ايلك واختلار گيلدن دوزلديلسه ده، ايندي آغاج و پاخيردان دوزلديلير.
اؤزو سسلننلر:
شاخشاخ:
شاخشاخ (چالپارا) دسته يين يوخاري بؤلومونه ايپله بركيديلميش بير طرفي قاباريق ايكي دايروي تاختا لؤوحه جيكدن (كاسادان) عيبارتدير. آلتي دسته ييندن توتوب سيلكلهديكده، اونلار بير- بيرينه ديرك سس وئرير.
كامان:
كامانين آغاج بؤلومو ياي كاماني شكلينده اييلميشدير. اونون ايپدن دوزلديلميش گيريشينه مئتال لؤوحه جيكلر، حالقا و زينقيروولار كئچيريلهرك اوجلاري آغاجين اوجلارينا باغلانير. رقص زاماني يالليباشي آلتي اورتاسيندان توتاراق، آلتي سيلكلهمكله و اونا تك-تك ضربهلر ائنديرمكله رقصين ريتميني ساخلايير.
لاققوتو:
ناغارا، قوشا ناغارا، قاوال و باشقا ضرب آلتلري ايله بيرليكده چاغداش آنسامبل و اوركئستلرين قاتقيسيندا ايفا ائديلير. لاققوتو ماسانين (ميزين) اوزرينه قويولاراق ايكي آغاج توخماقلا(چوبوقلا) چالينير. آلت چئشيدلي اؤلچولو ايكي دؤرد بوجاق (مربع) شكيللي ياستي آغاجدان عيبارتدير. اريك، قوز، توت و فيستيق آغاجلاريندان دوزلديلير. بو آلتين آدينين ائتيمولوگيياسي، گومان كي، اونون چيخارديغي سس ايله باغليدير. آلتين چئشيدلي چئشيدلري بير چوخ اؤلكه لرده گئنيش ياييليب.
تورك ائللرينده نوروز بايرامي
محمد رضا خيري فام
اسكي چاغلاردان يئرين نفس آليب دوغانين (طبيعت ين) اويانديغي گون، يعني گئجه ايله گوندوز برابر اولدوغو، يازين بيرينجي گونو، تورك ائللرينده بايرام و شنليك گونلريندن اولوب. دوغالدير كي، ياشاملاري بوتونلوكله دوغايا باغلي اولان اولو ننه- بابالاريميزا يازين گلمه سي، دوغانين چيچك لنمه سي و يئرين ايسينمه سي بؤيوك بير تهلوكه دن قورتولماق و يئني بير ياشامين باشلانيشي آنلاميندا ايميش. بئله ليكله اونلارين شنليك و سئوينجلري و او گونلري بؤيوك بير بايرام كيمي ديرلنديرمه لري چوخ دوغال ايميش.
بيلديييميز كيمي تورك اولوسو روسيانين دوغوسوندان و چينين قوزئيندن آوروپانين اورتاسينا دك ياييليب. دوغال دير كي، بونجا گئنيش بيرجغرافيادا يئرله شن اولوسون ائللرينين و بويلارينين كولتورلري و گلنكلري آز- چوخ بيري- بيريندن چئشيدلي اولاجاق آنجاق نوروز بايرامي كيمي گلنكلر بونلارين آراسيندا اولان اورتاق تؤرنلردن بيريسيدي.
من بورادا قيساجا آذربايجانيميز و 6 تورك اؤلكه سينده كئچيريلن بعضي نوروز تؤرنلريندن دانيشماق ايسته ييرم. آنجاق بو تؤرن يالنيزجا بونلاردا دئييل باشقا تورك ائللرينده ده كئچيريلير.
نوروز بايرامي آذربايجان بؤلگه سينده:
آذربايجاندا بايرام گلنكلري و حاضيرليقلاري بايرام آيينين ايلك گونلريندن باشلايير. اسكي تؤرنلريميزدن اولان سيرايلا سو، اود، يئل و تورپاق چرشنبه لري بو آيدا كئچيريلير. بو دؤرد چرشنبه نين ان طنطنه ليسي اولان سون چرشنبه ده شال ساللاما گلنه يي ده كئچيريلير. بو گونده اره گئتميش قيزلارا دا پاي آپاريلير. ايلين سون گونلرينده آنالار و قادينلار داها چاليشقان گؤرونورلر. اونلار ائوي يويوب، توز- تورپاقدان آريديب هيسيني آليرلار. بوغدا و مرجي گؤيرتمك دبي ده بوتون كند و شهرلرده گورونور. بو گؤيديرلميش گؤي، قرآن، بويانميش يومورتا، مئيوه، گوزگو و باشقا زادلارلا ياناشي بايرام سوفره سينه قويولور. ايل تحويل اولماميش بوتون عايله اويه لري بير يئرده توپلاشير يئني ايلي ال وئرمك و اؤپوشمكله باشلاييرلار. سونرا بوتون قوم- اقربا بايراملاشماق اوچون بير- بيرينين گؤروشونه گئديرلر.
بير بويا (افسانه يه) گؤره ايل دييشيلديكده باليقلار قارينلاري اوستونه دونورلر. بيلديييميز كيمي باليقلار يالنيزجا اؤلدوكده قارين اوسته دونورلر. منجه باليقلارين دونمه سي، اؤلمه سي، اؤلمه سي ايسه باليقلار آيينين (اسفندين) توكنمه سي و قوچ آيينين (فروردينين) يعني يئني ايلين باشلانماسي آنلاميندادير. يازين 13- ده ده اولو نه نه- بابالاريميزدان بيزلره گليب چاتان بير گلنك ده آذربايجانلي لار گؤيرتديكلري گؤيو گؤتوررك ائودن ديشاري چيخيب دوغايا گئديرلر.* بو گونده بير آيدان چوخ سورن نوروز تورنلري سونا چاتير.
نوروز بايرامي آذربايجان رسپوبليكاسيندا:
آذربايجان ساوئتلر بيرلييي (CCCP- USSR) قاتقيسيندا اولدوغو زامان ساوئتلر بيرلييينين باشقا تورك رسپوبليكالاري و بؤلگه لرينه تاي نوروز بايرامينين كئچيريلمه سي ياساقلانميشدي. آنجاق بو ياساقلاماغا باخماياراق نوروزلا ايلگيلي اولان تورنلر كئچيريليردي. 1991- جي ايل يئني دن اؤزگورلويونو الده ائدن آذربايجان اؤلكه سي اونودولان و اونودولماق تهلوكه سينده اولان گلنك لريني ياشاتماق دوشونجه سي ايله آذربايجاندا نوروز بايرامي اولوسال بايرام اعلان اولونور.
نوروز بايرامينين اسكي گلنك لري و تورنلري بوتونلوكله آرازين اوتاي – بوتاييندا بير ايميش آنجاق سون ايللرده بونلارين چوخو هم اوتايدا هم ده بوتايدا اونودولوب، آرتيق كئچيريلمه يير.
آذربايجاندا بايرام آيينين سون چرشنبه سينه آخير چرشنبه، سوندان ايكينجيسينه آخير چرشنبه، سوندان اوچونجوسونه ايسه قارا چرشنبه دئييلير. قارا چرشنبه ده اود يانديريب اوستوندن آتيليرلار. كوله چرشنبه ده بازارا گئديب بايرام اوچون يئمليلر و گئييملر آلينير. سون چرشنبه ده ده كؤيلرده قادينلار سو باشينا گئديب، دوعالار اوخوياراق سهنگلريني (كؤزلريني) سو ايله دولدورورلار. هم ده قادينلار بازارا گئديب بازارليق ائديرلر. بو گونده گلينلرله كوركنلره بايرامليق گؤندريلير. آخشام چاغي دا داملاردا اود يانيريب، اوستوندن آتيلاركن «آغيرليغيم، اوغورلوغوم دوشسون بو اودون اوستونه» دئييرلر. اود سؤنندن سونرا هامي داغيلير. ائوين قاديني اودون كولونو آپاريب آغاجين ديبينه تؤكور. بايرام گونو بوتون عايله اويه لري بير يئره توپلاشيب اوجاقلار يانديريلير. سونرا بوتون تانيش- بيليش بير- بيري ايله گوروشوب بايراملاشيرلار. بايرام گونلرينده تكه اويونو و كوسا اويونو كيمي اويون و ياريشمالارلا دا ايله نيرلر.
نوروز بايرامي قازاخستاندا:
تورك اؤلكه لرينين ان گئنيشي اولان قازاخستاندا نئچه گون اؤنجه دن نوروز بايراميني قارشلاييرلار. قازاخ قادينلاري ائولريني آريديب، بوتون عاييله اويه لري يئني و ان گوزل گئييملريني گئييرلر.
بايرام گونو بوتون قازاخلار بير- بيرينين گوروشونه گئدير، بوتون كوسولولر باريشير، دوشمنليك دوستلوغا، نفرت ايسه سئوگي يه چئوريلير. اونلار بايرام گونو 7 ماتريالدان «نوروز كؤجه» آدلي بير سوپ بيشيريرلر. قازاقلار همين گونده ماهني اوخوماق، چالغي، يئرلي اويونلار (گؤي بورو يعني گؤي قوردو، هالاي و ياشيل يارپاق كيمي)، اورتا اويون آدلي تئاتر و چئشيدلي ياريشلارلا (آت ياريشي كيمي) ايله نيرلر. قازاخلار بايرام گونو گونش اوچون آت و اؤكوز قوربان كسيب، قوربانليغين قانيندان اوشاقلارين آلنينا ياخيرميشلار.
نوروز بايرامي اوزبكيستان دا:
اوزبكيستاندا ساوئتلر بيرلييي داغيلاندان سونرا نوروز بايرامي اولوسال بايرام اعلان اولونور. بو اؤلكه ده بايرام تؤرنلري بير هفته سورور.
اؤزبك قادينلاري دا بايرام سوفره سي آچاراق، سوفره لريني چئشيدلي زادلارلا بزه ييرلر. بايرام گونو بوتون عايله سوفره ني چئوره له ييب، سوفره ده كي يئمه لي لردن يئييرلر. اؤزبكلرده بايرام گونو بوتون قوهوم- تانيشلارين گؤروشونه گئديرلر. بايرام گونلرينده اؤزبكلرده چئشيدلي اويون و ياريشلار اولور.
نوروز بايرامي توركمنيستاندا:
توركمنيستان اؤلكه سينده نوروز بايرامي چئشيدلي تؤرنلرله كئچيريلير. توركمن قادينلاري بو چاغلاردا باشقا تورك قادينلارا تاي ائولريني توز- تورپاقدان و كيردن (چركدن) آريديرلار. اونلار دا بايرام اوچون گؤي گؤيرديرلر.
توركمنلر بايرامدا يئني پالتارلاريني گئييب، بوتون عايله اويه لري بير يئره توپلاشيرلار. بايرام گونو اونلاربيري- بيرينين گؤروشونه گئدرك بايراملاشيرلار. توركمنلر بايرام گونلرينده چئشيدلي اويونلارلا ايله نيرلر بو اويونلاردان مينجيق آتدي اويونونون آديني چكمك اولار.
نوروز بايرامي قيرغيزيستاندا:
قيرغيزلاردا دا باشقا سويداشلارينا تاي تونقال قالاييب اود يانديراراق اوستوندن آتيلما تؤرني كئچيريلير. اؤد سؤنندن سونرا هامي ائوينه دؤنوب، پيسليكلري وبلالاري عايله لريندن اوزاقلاشديرماق اوچون قاپيدان يا پنجره دن ديشارييا سو سپيرلر.
قيرغيزلار نوروز بايراميندا ايكي تور يئمك بيشيريرلر. بيرينجيسي قونشولارا پايلانيلان آرپا و بوغدادان بيشيريلن كؤچوبوتكو آدلي بير يئمك دير.ايكينجيسي ده سؤيلوك آدليدير.
قيرغيزلار بايرام گونونده آيري- آيري ياريشلار كئچيريرلر. بو اويون و ياريشلاردان گؤي بورو (گؤي قوردو) قيز كوماي (قيز قووما)، ار ائنيش (اري ييخماق) كيمي اويونلاردان آد آپارماق اولار.
نوروز بايرامي توركيه ده:
بو گون تورك اؤلكه لري ايچينده ان چوخ نفوسو اولان توركيه ده ده نوروز بايرامي چئشيدلي تؤرنلرله قوتلانير. توركيه لي قادينلار دا بايرام اؤنجه سي ائوين هيسيني آليرلار. توركيه ده بايرام اوچون چئشيدلي يئمليلر و مئيوه آلينير.
باشقا تورك ائللرينده اولدوغو كيمي اود يانديريب اوستوندن آتيلما تؤرني ده اولور. بايرام گونو بوتون تانيش- بيليش و قوهوم- اقربا گؤروشورك بايراملاشيرلار. بو گونده «بيشي» آدلي بير يئمك بيشيريلرك قونشولارا پايلانيلر. بو يئمك داها چوخ كوسولولره و يوخسوللارا وئريلير.
توركيه ده نوروز بايرامي گونلري چوخ گؤزل و طنطنه لي تؤرنلر كئچيريلير. «بيردير بيردن» و يومورتا توقوشدورما كيمي اويونلار، گولش و آت چاپما ياريشلاري، توركو (خالق ماهنيسي) اوخوماق، هالاي و باشقا تؤرنلر.